<-PollName->
خبرنامه وب سایت:
آمار
وب سایت:
???????: پویان | 
دو شنبه 22 فروردين 1390
کشاورزی پایدار و رابطه آن با محیط زیست
برای تعریف کشاورزی پایدار توجه به دو اصل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اصل اول در ابتدای دهه 1980 با ظهور مفاهیم کشاورزی قابل تجدید و کشاورزی پایدار تکامل یافت و در واقع مفهوم آن بر اساس اصل «اثر متقابل اکولوژیکی» قابل توضیح است. اصل دوم نیز از سال 1987 شروع شد و اینکه کشاورزی پایدار در مقیاس جهانی را دربر دارد.
لغت پایدار بر شرایط یکنواخت و با ثبات دلالت دارد. عدم شناخت و اطلاعات کافی و فقدان تفاهم در مورد منابع، آب و هوای جهانی و تنوع آن، تکنولوژی های آینده، نقش مردم در کشاورزی و رابطه کشاورزی با محیط باعث شده است که پیشگیری در رابطه با آینده کشاورزی در جهان مشکل باشد.
به هر حال کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. این تعريف با عوامل در حال تغییر اجتماعی و سیاسی در توسعه کشاورزی هماهنگی دارد. کشاورزی پایدار از اهدافی است که باید هر چه سریع تر به آن دست یافت. در دهه 1970، پایداری کشاورزی چندان مورد توجه نبود، زیرا به نظر نمی رسید منابع تولید غذا حتی با توجه به میزان مصرف زیاد آنها، مورد تهدید باشد. در دهه 1960 جلوگیری از گرسنگی از اهداف اصلی بوده کما این که هدف از انقلاب سبز، تولید مواد غذایی زیاد به خصوص گندم و برنج از طریق کشت متراکم گیاهان زراعی بود. در این دو دهه حفاظت منابع طبیعی اهمیت نداشت.
امروزه کشاورزی پایدار در ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای توسعه یافته اهمیت زیادی پیدا کرده است. در حال حاضر قریب به 40 درصد از زمینهای زراعی ایالات متحده، مشکلهایی از شخم کاهش یافته، اعمال می شود. زمانی که قیمت سوخت افزایش یافت، کشاورزان متوجه شدند که کار با تراکتور چندین برابر گران تر است. و لذا راههای دیگری مورد بررسی قرار گرفت. کشاورزان دریافتند که می توانند به جای کنترل علفهای هرز، از طریق عملیات متعدد شخم زنی، از علف کش استفاده کنند و بدین ترتیب فرسایش خاک و رواناب در مزرعه کاهش یافت.
برای پایداری در کشاورزی سه موضوع اهمیت زیادی دارد. اولین موضوع درآمد کافی به خصوص در بین افراد کم درآمد است. دومین موضوع افزایش قابلیت دسترسی به غذا و مصرف آن است. این به این معنی است که باید از طریق افزایش تولید و بهبود بازاریابی، غذای بیشتر و قابل دسترسی تولید شود. موضوع سوم حفاظت و بهبود منابع طبیعی است.
حصول کشاورزی پایدار :
کشاورزی پایدار باید شامل مدیریت موفق منابع برای کشاورزی باشد تا بتواند نیازهای متغیر انسانی را برطرف کند. از طرف دیگر کشاورزی پایدار باید بتواند خصوصیات کیفی محیط زیست را حفظ کرده یا افزایش دهد و از منابع طبیعی محافظت کند. پایداری شامل اثرات متقابل و پیچیده عوامل بیولوژیکی، فیزیکی و اجتماعی – اقتصادی است و نیاز به روشی جامع برای تحقیقات دارد تا سیستمهای موجود را بهبود بخشد.
اهداف کشاورزی پایدار :
1- استفاده از کود سبزبجاي کود شیمیایی
2- رعایت تناوب زراعی که فوائد زیر را خواهد داشت:
الف) در اين روش سیستم ریشه گیاه مختلف بوده و بنابراين گیاه از تمام عناصر موجود در خاک استفاده مي نمايد.
ب) آفات، بیماری و علفهای هرز گیاه خاص در يك منطقه از بین می روند.
ج) علفکش یا آفت کش یا قارچ کشی که برای گیاه خاصی بکار رفته بود در سال بعد با کشت گیاه جدید، علفکش یا قارچ کش و يا آفت کش دیگری استفاده می شود و لذا گیاه به آن مقاوم نمی شود و اگر مقاوم هم شود بايستي علفکش یا قارچ کش و يا آفت کش بیشتری استفاده شود.
د) تناوب زراعی باعث بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاه می شود مثلا با کشت بقولات و سپس غلات، عملکرد کمی افزایش يافته و باعث جذب دیگر عناصر توسط غلات نيز می شود که در نتيجه کیفیت گیاه بالا می رود مثل افزايش ميزان پروتين گندم و نشاسته برنج.
و) جلوگیری از فرسایش آبی یا بادی خاک مثلا اگر گیاه بصورت وجینی در شرايط ديمكاري کشت شود فرسایش آبی بوجود می آید ولي اگر یونجه کشت شود، سطح خاک توسط يونجه پوشيده شده و فرسایش کاهش می یابد.
ی) حاصلخیزی خاک را افزایش می دهد.
3- سیستم کشت مخلوط بجاي تک کشتی که فوائد زیر را خواهد داشت:
الف) بهره وری اقتصادی وجود خواهد داشت.
ب) عملکرد کمی و حتی کیفی گیاه افزایش می یابد مثلا کشت یونجه با گندم و سویا با ذرت كه در حالت اخير سویا، ازت ذرت را تامین می کند زیرا ذرت تنها غله ای است که به ازت زیادی نیاز دارد.
ج) از یک قطعه زمین دو محصول بدست می آید.
د) کارایی مصرف کود و آب بالا می رود زیرا ریشه هر دو گیاه در اين روش، تمام سطح خاک را می پوشاند و بنابراين کود و آب مصرف شده در خاك را كاملا استفاده می نماید.
4- مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات ، علفهای هرز و بیماریها.
تعابیر مختلف از کشاورزی پایدار :
تعابیر مختلفي كه از کشاورزی پایدار وجود دارد را ميتوان بشرح زير خلاصه كرد:
1- پایداری در تولید 2- پایداری از نظر اقتصادی 3- حفظ محیط زیست ناشی از مصرف زیاد کود
4- جلوگیری از بهره برداری نامناسب از منابع طبیعی بخصوص منابع تجدید شونده
5- پایداری از نظر بعد زمانی (منابع طبیعی و سوختهای فسیلی محدود بوده و بتدريج تخلیه می شوند)
6- بعد اجتماعی و تامین سلامت جامعه.
تعاریف مختلف از کشاورزی پایدار :
1- کشاورزی پایدار نظامی است که بتواند از نظر اکولوژيِکی سازگار، از نظر اقتصادی پویا و از نظر اجتماعی پذیرفتني باشد.
2- پایداری در کشاورزی در حقیقت نوعی مدیریت صحیح در کشاورزی مثل انتخاب صحیح ارقام، حاصلخیزی خاک، روش مناسب شخم، رعايت تناوب زراعی در جهت کاهش هزینه های مربوط به مصرف نهاده ها، کاهش اثرات سوء زیست محیطی، تامین پایداری در تولید و سودآوری می باشد.
3- کشاورزی پایدار را نوعی فرآیند بهینه سازی (Optimization) می دانند که با استفاده بهینه از منابع طبیعی بتواند نیاز غذایی بشر را تامین کرده و کیفیت محیط زیست را بالا ببرد. به عبارتی کشاورزی پایدار تلفیقی از دانش و مدیریت است.
4- نظامی است که در آن ضمن استفاده بهینه از منابع موجود و حفظ محیط زیست، نیاز غذایی بشر را تامین کرده و باعث ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری مي گردد.
5- کشاورزی پایدار تلاشی است برای دست یابی به حداکثر عملکرد اقتصادی، زیرا در آن از منابع موجود حداکثر بهره وری شده و لذا هزینه تولید هر واحد محصول کاهش می یابد که به تبع آن عملکرد اقتصادی افزایش می یابد.
6- کشاورزی پایدار سیستمی است که در آن مصرف نهاده را کاهش می یابد و نظام متداول پرمصرف نهاده امروزی به نظام ارگانیک مصرف کم نهاده تبدیل می گرد که برای تغییراين نظام اجراي 4 روش زير را لازم می دانند:
تلفیق کشاورزی با دام پروری- تناوب زراعی - مصرف بیشتر کودهای دامی بجاي شيميايي - کنترل بیولوژیکی آفات.
تعریف کلی و جامع از کشاورزی پایدار:
کشاورزی پایدار نظامی است که در پی تبدیل و تغییر کشاورزی پرمصرف نهاده به کشاورزی کم مصرف نهاده بوده و اهداف زیر را دنبال می نماید:
استفاده بهینه از منابع طبیعی و ذخیره آن برای نسل های آینده – حفظ محیط زیست – سودآوری و پایداری در تولید و در نهایت تامین غذای بشر که تمامی آنها یک مدیریت صحیح در کشاورزی را می طلبد که برای نیل به این اهداف بایستی موارد زیر نیز در مدیریت کشاورزی اعمال گردد:
1- تلفیق کشاورزی با دامپروری (مصرف کاه و كلش حاصل از كشاورزي برای دام و مصرف کود دامي حاصل از دام پروری برای زمينهاي کشاوزی).
2- مصرف کود سبزبجاي كود شيميايي.
3- مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات، بيماريها و علفهای هرز.
4- تناوب زراعی.
5- کشت مخلوط.
اشکالات موجود در کشاورزی پایدار :
1- بکارگیری کشاورزی پایدار در مزارع کوچک، که این اشکال رد می شود زیرا اين روش طبق منابع موجود در مزارع وسیع نیز قابل اجراست.
2- کاهش مصرف نهاده ها در اين روش را حذف کلی نهاده های شیمیایی می دانند اين روش که این اشکال نیز رد می شود زیرا هدف از کشاورزی پایدار حذف کلی نهاده شیمیایی نیست بلکه تلفیق و بکارگیری توام نهاده شیمیایی با کودهای سبز و دامی می باشد.
3- روش کم نهاده در کشاورزی پایدار را تغییر کلی در نظام زراعی می دانند. در صورتيكه با مصرف کمتر نهاده ها، نظام زراعی تغییر نمی یابد بعنوان مثال بجای دوبار شخم در خاک، سیستم بدون شخم ( No – tillage) بکار می رود که باعث حفظ و پایداری ساختمان خاک و کاهش فرسایش خاک می شود.
4- استفاده از ارقام قدیم بجای هیبرید در این نظام متداول است. برعکس، یکی از اهداف کشاورزی پایدار استفاده از ارقام اصلاح شده و هیبریدی مقاوم به خشکی، ریزش، بیماریها و ... می باشد.
5- با کاهش نهاده شیمیایی، عملکرد کم می شود. مثلا برخی عقیده دارند کود از مهمترین عنصر در رشد رویشي گیاه و افزایش عملکرد می باشد و حتما بایستی بصورت شیمیایی به خاک اضافه گردد. در صورتیکه با استفاده کمتر از کود ازته شیمیایی و مصرف کود سبز نه تنها افزایش عملکرد خواهیم داشت بلکه گیاه را قادر می سازد تا عناصر دیگر را از خاک جذب نماید.
6- کشاورزی کم نهاده یعنی مدیریت کمتر و کاهش تولید. در صورتيكه در کشاورزی پایدار و بر اساس تعریفهای آن به مدیریت بیشتر و تدبیر بهتری نیاز داشته و تولید را نیز در دراز مدت افزایش می دهد.
علت بوجود آمدن کشاورزی پایدار:
در قدیم گمان می بردند که منابع سوختهای فسیلی نامحدود بوده و می توان از آنها برای کشاورزی بطور نامحدودی استفاده کرد و برای تولید حداکثر (بیشینه سازی=Maximization) بایستی از نهاده های شیمیایی بیشتری استفاده کرد. اما امروزه با افزایش روز افزون جمعیت، پی به تخلیه این منابع برده اند و لذا به فکر کشاورزی پایدار و تبدیل آن از مصرف پر نهاده به کم نهاده افتادند تا این منابع طبیعی بخصوص غیر تجدید شونده ها برای نسلهای آينده ذخیره و حفظ بماند. مثلا عنصر فسفر وقتی از خاک خارج شد در ته دریا رسوب کرده و دیگر به طبیعت برنمی گردد و در آینده با کمبود شدید فسفر مواجه خواهیم شد.
تاثیر اثرات متقابل عوامل تولید در کشاورزی پایدار :
یکی از موارد مهم در کشاورزی پایدار که بایستی به آن توجه نمود این است که برای تولید حداکثر محصولات کشاورزی نه تنها بایستی اثرات انفرادی عوامل موثر بر تولید گیاه مورد بررسی قرار گیرند بلکه بایستی اثرات متقابل عوامل موثر بر تولید گیاه نیز مدنظر قرار گیرند مثلا تاثیر ازت به تنهايي روی رشد گیاه اثر انفرادی ولی تاثیر ازت و آب روی گیاه و یا تاثیر ازت و آب روی شیوع بیماریها و اثرات جمعی آنها بر رشد گیاه، اثر متقابل عوامل می باشد. با بررسی اثرات متقابل عوامل، می توان روی مدیریت تولید گیاهان بهتر تصمیم گیری نمود.
اثرات اکولوژیکی کشاورزی پایدار :
1- اثر نهاده های کم بر باروری خاک و چرخه عناصر غذایی:
تحت شرایط اقلیمی خاص، هوا دیدگی مواد موجب پیدایش سیستم بیولوژیکی خاک شده و نتیجه نهایی آن تشکیل خاک است. این سیستم با انرژی خورشیدی کار می کند و از طریق هوادیدگی مداوم باعث افزایش آنتروپی می شود. این خصوصیات در قالب چرخه های بازی است که مقداری از مواد آن از چرخه خارج می شود.
2- توازن عناصر غذایی در اکو سیستم خاک:
فرسایش خاک فاکتوری جدی در تخریب خاک به خصوص در رابطه با اتلاف عناصر غذایی است.
برآورد شده است که کل ازت، فسفر و پتاسیم از کودهای شیمیایی، کود دامی، بقایای گیاهان زراعی و ازت حاصل از تثبیت بیولوژیکی که به اکوسیستم خاک اضافه می شود در مقایسه با کل مقدار ازت، فسفر و پتاسیم که در رسوبات فرسایش یافته تلف می شود، به ترتیب حدود 5/1 به 1، 2/0 به 1 و 9/1 به 1 است. در شرایط طبیعی همیشه مقداری از عناصر غذایی از منطقه ریشه دهی در خاک آبشویی می شود. اگر چهار اینچ آب حاوی 10 میلی گرم ازت در لیتر هر سال آبشویی شود، کل ازت آبشویی شده حدود 9 كيلوگرم در هكتار است و اگر چهار اینچ آب به طور متوسط 40 میلی گرم ازت در هر لیتر داشته باشد کل ازت آبشویی شده حدود 36 كيلوگرم در هكتار است. در شرایط رطوبت زیاد خاک و تهویه ضعیف آن که شرایط بی هوازی برقرار است تلفات ازت می تواند قابل توجه باشد.
فرسایش خاک و کشاورزی پایدار:
فرسایش خاک تهدیدی جدی برای کشاورزی پایدار است. بر اساس شواهد موجود اضمحلال تمدن مایان ها در آمریکای جنوبی تا حدودی به دلیل فرسایش خاک بوده است. مقادیر تشکیل خاک برای حوزه زهکشی Micicipi، 6/4 سانتیمتر به ازای هزار سال و برای دشتهای هندوستان 21 سانتیمتر به ازاء هزار سال و برای دو آبخیز در رود زیا 11 و 1/4 سانتیمتر به ازای هزار سال گزارش شده است.
فرسایش آبی خاک در اثر فرایند جداسازی و انتقال به وسیله فلزات بارانی و آب جاری صورت می گیرد که در اصطلاح به آن فرسایش شیاري می گویند. معمولا سرعت فرسایش شیاری متناسب با توان دوم شرب بارندگی است که این رابطه به خصوصیا ت خاک بستگی دارد. مقاومت سطحی خاک را می توان از طریق تلفیق عملیات حفاظتی، زراعی و مدیریتی کنترل کرد که این امر باعث کاهش سرعت و مقدار رواناب سطحی، کاهش انرژی قطرات باران ضمن برخورد با زمین و افزایش مقاومت خاک در برابر جدا شدن می شود. علاوه برآن، ذخیره کردن موقتی رواناب سطحی در سکوها یا آب انبارهای کوچک می تواند سرعت رواناب را تا سطح قابل قبولی کاهش دهد.
کیفیت آب و کشاورزی پایدار:
مسائل مطروحه در دهه های 1960 و 1970 در مورد آلودگی آبها در اثر رسوبات و همچنين عناصر غذایی و آفت کشها در دهه 1980 مورد توجه عامه قرار گرفت، زیرا مردم عملا آلودگی آبهای زیر زمینی توسط آفت کشها و نیترات ها را مشاهده کردند. اگر حفظ کیفیت آب از اهداف اصلی کشاورزی پایدار باشد، سیستم کشاورزی موردنظر باید از روشهایی استفاده کند که از آلودگی آبهای سطحی و زیر زمینی جلوگیری کرده و يا آن را به حداقل برساند.
شوری مهمترین مشکل کیفیت آب در رابطه با آبیاری است که حدود یک سوم زمینهای آبی را تحت تاثیر قرار داده است. عواملی که بر کیفیت آب اثر می گذارند شامل شخم، مصرف کود، استفاده از آفت کشها، فضولات دامی و مدیریت آبیاری است. به طور کلی علف کشهای امروزی پایداری کمتری داشته و حلالیت زیادی در آب دارند و در معرض آبشویی و وارد شدن به آبهای زیر زمینی هستند.
نقش کشاورزی پایدار در مناطق روستایی :
اکو سیستم های کشاورزی علاوه بر انرژی خورشیدی به وسیله انرژی مصنوعي (انرژی كمكي يا سوبسيدي) و عناصر غذایی خارج از اكوسيستم نيز به حرکت درمی آیند. اکو سیستم های کشاورزی تحت تاثیر آفت کش های شیمیایی، تکنولوژی ماشین آلات، واريته هاي اصلاح شده و خصوصیات اجتماعی – اقتصادی قرار دارند.
امروزه مدیریت اکو سیستمهای کشاورزی در دو جهت سوق داده شده است. جهت اول شامل سیستمهای کشاورزی بزرگ است که انرژيِ سوبسیدی زیادی دریافت می کنند و در آنها فرایندهای طبیعی نادیده انگاشته شده اند. در این سیستمها از آفت کش ها برای کنترل علفهای هرز و حشرات و از کودها برای حفظ حاصلخیزی خاک و از سوختهای فسیلی برای تامین انرژی استفاده می شود. جهت دوم مدیریت معطوف به استقرار سیستمهای کشاورزی کوچکتر است که انرژی سوبسیدی کمتری دریافت می کنند و فرایندهای طبیعی را با مدیریت تلفیق مي کنند. این سیستمها طوری طراحی شده اند که نهاده های زاید را کاهش دهند، خروج عناصر غذایی از سیستم را به حداقل برساند و تنوع زیستی و جنبه های طبیعی را افزایش دهند. این سیستم مدیریت را اغلب کشاورزی پایدار می نامند.
لغت پایدار بر شرایط یکنواخت و با ثبات دلالت دارد. عدم شناخت و اطلاعات کافی و فقدان تفاهم در مورد منابع، آب و هوای جهانی و تنوع آن، تکنولوژی های آینده، نقش مردم در کشاورزی و رابطه کشاورزی با محیط باعث شده است که پیشگیری در رابطه با آینده کشاورزی در جهان مشکل باشد.
به هر حال کشاورزی پایدار نوعی کشاورزی است که در جهت منافع انسان بوده، کارایی بیشتری در استفاده از منابع دارد و با محیط در توازن است. این تعريف با عوامل در حال تغییر اجتماعی و سیاسی در توسعه کشاورزی هماهنگی دارد. کشاورزی پایدار از اهدافی است که باید هر چه سریع تر به آن دست یافت. در دهه 1970، پایداری کشاورزی چندان مورد توجه نبود، زیرا به نظر نمی رسید منابع تولید غذا حتی با توجه به میزان مصرف زیاد آنها، مورد تهدید باشد. در دهه 1960 جلوگیری از گرسنگی از اهداف اصلی بوده کما این که هدف از انقلاب سبز، تولید مواد غذایی زیاد به خصوص گندم و برنج از طریق کشت متراکم گیاهان زراعی بود. در این دو دهه حفاظت منابع طبیعی اهمیت نداشت.
امروزه کشاورزی پایدار در ایالات متحده آمریکا و دیگر کشورهای توسعه یافته اهمیت زیادی پیدا کرده است. در حال حاضر قریب به 40 درصد از زمینهای زراعی ایالات متحده، مشکلهایی از شخم کاهش یافته، اعمال می شود. زمانی که قیمت سوخت افزایش یافت، کشاورزان متوجه شدند که کار با تراکتور چندین برابر گران تر است. و لذا راههای دیگری مورد بررسی قرار گرفت. کشاورزان دریافتند که می توانند به جای کنترل علفهای هرز، از طریق عملیات متعدد شخم زنی، از علف کش استفاده کنند و بدین ترتیب فرسایش خاک و رواناب در مزرعه کاهش یافت.
برای پایداری در کشاورزی سه موضوع اهمیت زیادی دارد. اولین موضوع درآمد کافی به خصوص در بین افراد کم درآمد است. دومین موضوع افزایش قابلیت دسترسی به غذا و مصرف آن است. این به این معنی است که باید از طریق افزایش تولید و بهبود بازاریابی، غذای بیشتر و قابل دسترسی تولید شود. موضوع سوم حفاظت و بهبود منابع طبیعی است.
حصول کشاورزی پایدار :
کشاورزی پایدار باید شامل مدیریت موفق منابع برای کشاورزی باشد تا بتواند نیازهای متغیر انسانی را برطرف کند. از طرف دیگر کشاورزی پایدار باید بتواند خصوصیات کیفی محیط زیست را حفظ کرده یا افزایش دهد و از منابع طبیعی محافظت کند. پایداری شامل اثرات متقابل و پیچیده عوامل بیولوژیکی، فیزیکی و اجتماعی – اقتصادی است و نیاز به روشی جامع برای تحقیقات دارد تا سیستمهای موجود را بهبود بخشد.
اهداف کشاورزی پایدار :
1- استفاده از کود سبزبجاي کود شیمیایی
2- رعایت تناوب زراعی که فوائد زیر را خواهد داشت:
الف) در اين روش سیستم ریشه گیاه مختلف بوده و بنابراين گیاه از تمام عناصر موجود در خاک استفاده مي نمايد.
ب) آفات، بیماری و علفهای هرز گیاه خاص در يك منطقه از بین می روند.
ج) علفکش یا آفت کش یا قارچ کشی که برای گیاه خاصی بکار رفته بود در سال بعد با کشت گیاه جدید، علفکش یا قارچ کش و يا آفت کش دیگری استفاده می شود و لذا گیاه به آن مقاوم نمی شود و اگر مقاوم هم شود بايستي علفکش یا قارچ کش و يا آفت کش بیشتری استفاده شود.
د) تناوب زراعی باعث بهبود عملکرد کمی و کیفی گیاه می شود مثلا با کشت بقولات و سپس غلات، عملکرد کمی افزایش يافته و باعث جذب دیگر عناصر توسط غلات نيز می شود که در نتيجه کیفیت گیاه بالا می رود مثل افزايش ميزان پروتين گندم و نشاسته برنج.
و) جلوگیری از فرسایش آبی یا بادی خاک مثلا اگر گیاه بصورت وجینی در شرايط ديمكاري کشت شود فرسایش آبی بوجود می آید ولي اگر یونجه کشت شود، سطح خاک توسط يونجه پوشيده شده و فرسایش کاهش می یابد.
ی) حاصلخیزی خاک را افزایش می دهد.
3- سیستم کشت مخلوط بجاي تک کشتی که فوائد زیر را خواهد داشت:
الف) بهره وری اقتصادی وجود خواهد داشت.
ب) عملکرد کمی و حتی کیفی گیاه افزایش می یابد مثلا کشت یونجه با گندم و سویا با ذرت كه در حالت اخير سویا، ازت ذرت را تامین می کند زیرا ذرت تنها غله ای است که به ازت زیادی نیاز دارد.
ج) از یک قطعه زمین دو محصول بدست می آید.
د) کارایی مصرف کود و آب بالا می رود زیرا ریشه هر دو گیاه در اين روش، تمام سطح خاک را می پوشاند و بنابراين کود و آب مصرف شده در خاك را كاملا استفاده می نماید.
4- مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات ، علفهای هرز و بیماریها.
تعابیر مختلف از کشاورزی پایدار :
تعابیر مختلفي كه از کشاورزی پایدار وجود دارد را ميتوان بشرح زير خلاصه كرد:
1- پایداری در تولید 2- پایداری از نظر اقتصادی 3- حفظ محیط زیست ناشی از مصرف زیاد کود
4- جلوگیری از بهره برداری نامناسب از منابع طبیعی بخصوص منابع تجدید شونده
5- پایداری از نظر بعد زمانی (منابع طبیعی و سوختهای فسیلی محدود بوده و بتدريج تخلیه می شوند)
6- بعد اجتماعی و تامین سلامت جامعه.
تعاریف مختلف از کشاورزی پایدار :
1- کشاورزی پایدار نظامی است که بتواند از نظر اکولوژيِکی سازگار، از نظر اقتصادی پویا و از نظر اجتماعی پذیرفتني باشد.
2- پایداری در کشاورزی در حقیقت نوعی مدیریت صحیح در کشاورزی مثل انتخاب صحیح ارقام، حاصلخیزی خاک، روش مناسب شخم، رعايت تناوب زراعی در جهت کاهش هزینه های مربوط به مصرف نهاده ها، کاهش اثرات سوء زیست محیطی، تامین پایداری در تولید و سودآوری می باشد.
3- کشاورزی پایدار را نوعی فرآیند بهینه سازی (Optimization) می دانند که با استفاده بهینه از منابع طبیعی بتواند نیاز غذایی بشر را تامین کرده و کیفیت محیط زیست را بالا ببرد. به عبارتی کشاورزی پایدار تلفیقی از دانش و مدیریت است.
4- نظامی است که در آن ضمن استفاده بهینه از منابع موجود و حفظ محیط زیست، نیاز غذایی بشر را تامین کرده و باعث ارتقاء کیفیت زندگی جوامع بشری مي گردد.
5- کشاورزی پایدار تلاشی است برای دست یابی به حداکثر عملکرد اقتصادی، زیرا در آن از منابع موجود حداکثر بهره وری شده و لذا هزینه تولید هر واحد محصول کاهش می یابد که به تبع آن عملکرد اقتصادی افزایش می یابد.
6- کشاورزی پایدار سیستمی است که در آن مصرف نهاده را کاهش می یابد و نظام متداول پرمصرف نهاده امروزی به نظام ارگانیک مصرف کم نهاده تبدیل می گرد که برای تغییراين نظام اجراي 4 روش زير را لازم می دانند:
تلفیق کشاورزی با دام پروری- تناوب زراعی - مصرف بیشتر کودهای دامی بجاي شيميايي - کنترل بیولوژیکی آفات.
تعریف کلی و جامع از کشاورزی پایدار:
کشاورزی پایدار نظامی است که در پی تبدیل و تغییر کشاورزی پرمصرف نهاده به کشاورزی کم مصرف نهاده بوده و اهداف زیر را دنبال می نماید:
استفاده بهینه از منابع طبیعی و ذخیره آن برای نسل های آینده – حفظ محیط زیست – سودآوری و پایداری در تولید و در نهایت تامین غذای بشر که تمامی آنها یک مدیریت صحیح در کشاورزی را می طلبد که برای نیل به این اهداف بایستی موارد زیر نیز در مدیریت کشاورزی اعمال گردد:
1- تلفیق کشاورزی با دامپروری (مصرف کاه و كلش حاصل از كشاورزي برای دام و مصرف کود دامي حاصل از دام پروری برای زمينهاي کشاوزی).
2- مصرف کود سبزبجاي كود شيميايي.
3- مبارزه بیولوژیکی بر علیه آفات، بيماريها و علفهای هرز.
4- تناوب زراعی.
5- کشت مخلوط.
اشکالات موجود در کشاورزی پایدار :
1- بکارگیری کشاورزی پایدار در مزارع کوچک، که این اشکال رد می شود زیرا اين روش طبق منابع موجود در مزارع وسیع نیز قابل اجراست.
2- کاهش مصرف نهاده ها در اين روش را حذف کلی نهاده های شیمیایی می دانند اين روش که این اشکال نیز رد می شود زیرا هدف از کشاورزی پایدار حذف کلی نهاده شیمیایی نیست بلکه تلفیق و بکارگیری توام نهاده شیمیایی با کودهای سبز و دامی می باشد.
3- روش کم نهاده در کشاورزی پایدار را تغییر کلی در نظام زراعی می دانند. در صورتيكه با مصرف کمتر نهاده ها، نظام زراعی تغییر نمی یابد بعنوان مثال بجای دوبار شخم در خاک، سیستم بدون شخم ( No – tillage) بکار می رود که باعث حفظ و پایداری ساختمان خاک و کاهش فرسایش خاک می شود.
4- استفاده از ارقام قدیم بجای هیبرید در این نظام متداول است. برعکس، یکی از اهداف کشاورزی پایدار استفاده از ارقام اصلاح شده و هیبریدی مقاوم به خشکی، ریزش، بیماریها و ... می باشد.
5- با کاهش نهاده شیمیایی، عملکرد کم می شود. مثلا برخی عقیده دارند کود از مهمترین عنصر در رشد رویشي گیاه و افزایش عملکرد می باشد و حتما بایستی بصورت شیمیایی به خاک اضافه گردد. در صورتیکه با استفاده کمتر از کود ازته شیمیایی و مصرف کود سبز نه تنها افزایش عملکرد خواهیم داشت بلکه گیاه را قادر می سازد تا عناصر دیگر را از خاک جذب نماید.
6- کشاورزی کم نهاده یعنی مدیریت کمتر و کاهش تولید. در صورتيكه در کشاورزی پایدار و بر اساس تعریفهای آن به مدیریت بیشتر و تدبیر بهتری نیاز داشته و تولید را نیز در دراز مدت افزایش می دهد.
علت بوجود آمدن کشاورزی پایدار:
در قدیم گمان می بردند که منابع سوختهای فسیلی نامحدود بوده و می توان از آنها برای کشاورزی بطور نامحدودی استفاده کرد و برای تولید حداکثر (بیشینه سازی=Maximization) بایستی از نهاده های شیمیایی بیشتری استفاده کرد. اما امروزه با افزایش روز افزون جمعیت، پی به تخلیه این منابع برده اند و لذا به فکر کشاورزی پایدار و تبدیل آن از مصرف پر نهاده به کم نهاده افتادند تا این منابع طبیعی بخصوص غیر تجدید شونده ها برای نسلهای آينده ذخیره و حفظ بماند. مثلا عنصر فسفر وقتی از خاک خارج شد در ته دریا رسوب کرده و دیگر به طبیعت برنمی گردد و در آینده با کمبود شدید فسفر مواجه خواهیم شد.
تاثیر اثرات متقابل عوامل تولید در کشاورزی پایدار :
یکی از موارد مهم در کشاورزی پایدار که بایستی به آن توجه نمود این است که برای تولید حداکثر محصولات کشاورزی نه تنها بایستی اثرات انفرادی عوامل موثر بر تولید گیاه مورد بررسی قرار گیرند بلکه بایستی اثرات متقابل عوامل موثر بر تولید گیاه نیز مدنظر قرار گیرند مثلا تاثیر ازت به تنهايي روی رشد گیاه اثر انفرادی ولی تاثیر ازت و آب روی گیاه و یا تاثیر ازت و آب روی شیوع بیماریها و اثرات جمعی آنها بر رشد گیاه، اثر متقابل عوامل می باشد. با بررسی اثرات متقابل عوامل، می توان روی مدیریت تولید گیاهان بهتر تصمیم گیری نمود.
اثرات اکولوژیکی کشاورزی پایدار :
1- اثر نهاده های کم بر باروری خاک و چرخه عناصر غذایی:
تحت شرایط اقلیمی خاص، هوا دیدگی مواد موجب پیدایش سیستم بیولوژیکی خاک شده و نتیجه نهایی آن تشکیل خاک است. این سیستم با انرژی خورشیدی کار می کند و از طریق هوادیدگی مداوم باعث افزایش آنتروپی می شود. این خصوصیات در قالب چرخه های بازی است که مقداری از مواد آن از چرخه خارج می شود.
2- توازن عناصر غذایی در اکو سیستم خاک:
فرسایش خاک فاکتوری جدی در تخریب خاک به خصوص در رابطه با اتلاف عناصر غذایی است.
برآورد شده است که کل ازت، فسفر و پتاسیم از کودهای شیمیایی، کود دامی، بقایای گیاهان زراعی و ازت حاصل از تثبیت بیولوژیکی که به اکوسیستم خاک اضافه می شود در مقایسه با کل مقدار ازت، فسفر و پتاسیم که در رسوبات فرسایش یافته تلف می شود، به ترتیب حدود 5/1 به 1، 2/0 به 1 و 9/1 به 1 است. در شرایط طبیعی همیشه مقداری از عناصر غذایی از منطقه ریشه دهی در خاک آبشویی می شود. اگر چهار اینچ آب حاوی 10 میلی گرم ازت در لیتر هر سال آبشویی شود، کل ازت آبشویی شده حدود 9 كيلوگرم در هكتار است و اگر چهار اینچ آب به طور متوسط 40 میلی گرم ازت در هر لیتر داشته باشد کل ازت آبشویی شده حدود 36 كيلوگرم در هكتار است. در شرایط رطوبت زیاد خاک و تهویه ضعیف آن که شرایط بی هوازی برقرار است تلفات ازت می تواند قابل توجه باشد.
فرسایش خاک و کشاورزی پایدار:
فرسایش خاک تهدیدی جدی برای کشاورزی پایدار است. بر اساس شواهد موجود اضمحلال تمدن مایان ها در آمریکای جنوبی تا حدودی به دلیل فرسایش خاک بوده است. مقادیر تشکیل خاک برای حوزه زهکشی Micicipi، 6/4 سانتیمتر به ازای هزار سال و برای دشتهای هندوستان 21 سانتیمتر به ازاء هزار سال و برای دو آبخیز در رود زیا 11 و 1/4 سانتیمتر به ازای هزار سال گزارش شده است.
فرسایش آبی خاک در اثر فرایند جداسازی و انتقال به وسیله فلزات بارانی و آب جاری صورت می گیرد که در اصطلاح به آن فرسایش شیاري می گویند. معمولا سرعت فرسایش شیاری متناسب با توان دوم شرب بارندگی است که این رابطه به خصوصیا ت خاک بستگی دارد. مقاومت سطحی خاک را می توان از طریق تلفیق عملیات حفاظتی، زراعی و مدیریتی کنترل کرد که این امر باعث کاهش سرعت و مقدار رواناب سطحی، کاهش انرژی قطرات باران ضمن برخورد با زمین و افزایش مقاومت خاک در برابر جدا شدن می شود. علاوه برآن، ذخیره کردن موقتی رواناب سطحی در سکوها یا آب انبارهای کوچک می تواند سرعت رواناب را تا سطح قابل قبولی کاهش دهد.
کیفیت آب و کشاورزی پایدار:
مسائل مطروحه در دهه های 1960 و 1970 در مورد آلودگی آبها در اثر رسوبات و همچنين عناصر غذایی و آفت کشها در دهه 1980 مورد توجه عامه قرار گرفت، زیرا مردم عملا آلودگی آبهای زیر زمینی توسط آفت کشها و نیترات ها را مشاهده کردند. اگر حفظ کیفیت آب از اهداف اصلی کشاورزی پایدار باشد، سیستم کشاورزی موردنظر باید از روشهایی استفاده کند که از آلودگی آبهای سطحی و زیر زمینی جلوگیری کرده و يا آن را به حداقل برساند.
شوری مهمترین مشکل کیفیت آب در رابطه با آبیاری است که حدود یک سوم زمینهای آبی را تحت تاثیر قرار داده است. عواملی که بر کیفیت آب اثر می گذارند شامل شخم، مصرف کود، استفاده از آفت کشها، فضولات دامی و مدیریت آبیاری است. به طور کلی علف کشهای امروزی پایداری کمتری داشته و حلالیت زیادی در آب دارند و در معرض آبشویی و وارد شدن به آبهای زیر زمینی هستند.
نقش کشاورزی پایدار در مناطق روستایی :
اکو سیستم های کشاورزی علاوه بر انرژی خورشیدی به وسیله انرژی مصنوعي (انرژی كمكي يا سوبسيدي) و عناصر غذایی خارج از اكوسيستم نيز به حرکت درمی آیند. اکو سیستم های کشاورزی تحت تاثیر آفت کش های شیمیایی، تکنولوژی ماشین آلات، واريته هاي اصلاح شده و خصوصیات اجتماعی – اقتصادی قرار دارند.
امروزه مدیریت اکو سیستمهای کشاورزی در دو جهت سوق داده شده است. جهت اول شامل سیستمهای کشاورزی بزرگ است که انرژيِ سوبسیدی زیادی دریافت می کنند و در آنها فرایندهای طبیعی نادیده انگاشته شده اند. در این سیستمها از آفت کش ها برای کنترل علفهای هرز و حشرات و از کودها برای حفظ حاصلخیزی خاک و از سوختهای فسیلی برای تامین انرژی استفاده می شود. جهت دوم مدیریت معطوف به استقرار سیستمهای کشاورزی کوچکتر است که انرژی سوبسیدی کمتری دریافت می کنند و فرایندهای طبیعی را با مدیریت تلفیق مي کنند. این سیستمها طوری طراحی شده اند که نهاده های زاید را کاهش دهند، خروج عناصر غذایی از سیستم را به حداقل برساند و تنوع زیستی و جنبه های طبیعی را افزایش دهند. این سیستم مدیریت را اغلب کشاورزی پایدار می نامند.
__________________
فرق است بین دوست داشتن و داشتن دوست , دوست داشتن امری است لحظه ای اما داشتن دوست استمرار لحظه های دوست داشتن است .
فرق است بین دوست داشتن و داشتن دوست , دوست داشتن امری است لحظه ای اما داشتن دوست استمرار لحظه های دوست داشتن است .
نظرات شما عزیزان:
????????: کشاورزی پایدار, ,
